08/10/2025 | Yazar: Belgin Günay
Tavsiye kararı rıza dışı müdahalelerin ve tedavilerin yasaklanması, adalete erişim, nefret suçları ve nefret söylemiyle mücadele gibi başlıklar içeriyor. Karara Türkiye’de imzacı oldu.
Avrupa Konseyi’ne üye 46 devlet, “Üye Devletler İçin İnterseks Kişilerin Eşit Haklarına Dair Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararı”nı oybirliğiyle kabul ederek, Avrupa genelinde intersekslerin insan haklarını korumaya yönelik bugüne kadarki en kapsamlı çerçeveyi oluşturdu. Karara imza atan devletler arasında Avrupa Konseyi’ne üye olan Türkiye de yer alıyor.
Dün, 7 Ekim 2025, Avrupa’da interseks insan hakları açısından bir dönüm noktası olarak tarihe geçti. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, “İnterseks Kişilerin Eşit Haklarına Dair Tavsiye Kararı”nı (CM/Rec(2025)7) oybirliğiyle kabul etti.
Tavsiye kararı, Avrupa’da interseks haklarının korunması için yeni bir “altın standart” oluşturuyor. Karar; rıza dışı müdahalelerin ve tedavilerin yasaklanması, adalete erişim, telafi ve izleme mekanizmaları, nefret suçları ve nefret söylemiyle mücadele, ayrıca eğitim, istihdam ve spor alanlarında ayrımcılığın önlenmesi gibi çok çeşitli konuları kapsıyor. Buna ek olarak, sağlık ve sosyal hizmetlere erişim, özel ve aile hayatı hakkı, iltica hakkı ve veri toplama gibi alanlara da değiniyor.
Tavsiye kararı, üye devletlere özellikle interseks genital sakatlamasının (IGM) yasaklanması ve “cinsiyet özellikleri”nin ayrımcılığa karşı korunan bir kategori olarak tanınması konularında süregelen yasal boşlukların giderilmesi için kapsamlı rehberlik sunuyor. Böylece Avrupa Konseyi bölgesinde cinsiyet özellikleri çeşitliliğine sahip kişilere yönelik açık, standartlaştırılmış insan hakları koruma mekanizmalarının oluşturulmasının önü açılıyor.
Bakanlar Komitesi Tavsiyesi hukuken bağlayıcı olmasa da, üye devletlerin ulusal düzeyde eşitlik ve interseksler haklarını ilerletmeleri için büyük önem taşıyan bir kılavuz niteliğinde. Tavsiyenin uygulanması Bakanlar Komitesi tarafından sistematik olarak izlenecek; bu da devletlerin, ulusal yasalarını tavsiyede belirtilen önlemlerle uyumlu hale getirmek için attıkları adımları belgelemeleri gerektiği anlamına geliyor.
“Artık devletlerin interseks haklarıyla ilgili bir yol haritası var”
Gelişmeyle ilgili görüş bildiren Türkiyeli interseks hakları savunuculuk grubu İnter Dayanışma’dan Şerife Yurtseven, “Bu karar her ne kadar heyecan verici olsa da bir gecede uygulamaya konularak tüm intersekslerin hayatını olumlu yönde değiştireceği anlamına gelmiyor. Kararın ne kadar etkili olacağı tamamen imzacı devletlerin uygulamaya ne kadar hevesli olduğuyla bağlantılı. Bu imzalar çoğu zaman kağıt üzerinde kalabiliyor. Öte yandan, Türkiye’nin böyle bir taahhütte bulunmuş olması biz interseks hak savunucuları için yeni bir savunuculuk yolu açıyor. Artık interseks haklarıyla ilgili bir ihlal olduğunda yetkili mercilere bu taahhütlerini hatırlatabileceğiz. Bu da başlı başına önemli bir gelişme. Artık devletlerin interseks haklarıyla ilgili iyi bir yol haritası var ve bu yol haritasına uymamak için bahaneleri olmamalı.” dedi.
Avrupa’daki interseks örgütlerinin çatı örgütü OII Europe’un İcra Direktörü Dan Christian Ghattas ise kararla ilgili şöyle dedi:
“Cinsiyet özellikleri çeşitliliğine sahip kişilerin korunmasına adanmış ilk kapsamlı uluslararası insan hakları belgesi olarak bu tavsiye kararı tarihi ve uzun süredir beklenen bir dönüm noktasıdır. İnterseks bireylerin hâlâ karşı karşıya olduğu hak koruma açıklarını güçlü biçimde vurgulamakta ve devletlere bu açıkları nasıl kapatabilecekleri konusunda net bir yol haritası sunmaktadır. Devletleri, tavsiyeyi gecikmeden tam olarak uygulamaya ve tüm interseks kişilerin insan haklarını korumaya çağırıyoruz.”
Avrupa Konseyi, “İnterseks Kişilerin Eşit Haklarına Dair Yeni Tavsiye Kararı”nın resmi lansmanını 27 Ekim 2025’te Strazburg’da, Bakanlar Komitesi’nin Malta Dönem Başkanlığı kapsamında düzenlenecek üst düzey bir etkinlikle yapacak. Etkinlik çevrimiçi olarak canlı yayınlanacak.
Lansman ayrıca #EuropeGoesPurple adlı farkındalık kampanyasının da başlangıcını oluşturacak. OII Europe ortaklığında yürütülecek bu kampanya 26 Ekim – 8 Kasım 2025 tarihleri arasında gerçekleşecek ve Avrupa genelinde interseks eşitliği için farkındalık, görünürlük ve politik destek oluşturmayı amaçlayacak.
Kararın öne çıkan başlıkları neler?
Avrupa Konseyi’nin tavsiye kararında, üye devletlerden uygulamaları beklenen yapısal değişiklikler farklı başlıklar altında sıralanmış. Bunlar aile ilişkileri ve psikososyal destekten tıbbi müdahalelere kadar farklı konuları kapsıyor. Bu tavsiyeler, hukuken bağlayıcı olmamakla birlikte, devletlere ulusal düzeyde reform yapmaları için güçlü bir yön gösterici rol oynuyor.
Tavsiye kararında öne çıkan bazı başlıklar şöyle:
- Rıza dışı tıbbi müdahalelere yasak: Bireylerin bilgilendirilmiş onayı olmadan yapılan genital ameliyatlar ve hormon uygulamaları engellenmeli.
- Ayrımcılığın önlenmesi: Eğitim, iş, spor ve diğer kamusal alanlarda “cinsiyet özellikleri” ayrımcılığa karşı korunan bir kategori olarak tanınmalı.
- Sağlık ve sosyal bakım hakları: İnterseks bireylerin sağlık sistemine, psikolojik desteğe ve sosyal hizmetlere tam erişimi güvence altına alınmalı.
- Adalet, tazminat ve izleme mekanizmaları: Yasaların uygulanmasını takip edecek yapılar oluşturulmalı, ihlallerin giderilmesi için tazminat yolları sağlanmalı.
- Nefret söylemi ve nefret suçlarıyla mücadele: İnterseks bireylere yönelik düşmanca tutumlar, şiddet ve nefret üzerinden yapılan propagandalar caydırıcı şekilde cezalandırılmalı.
- Özel ve aile hayatı, iltica hakkı, veri toplama: Kişisel mahremiyet ile aile ilişkileri gözetilmeli; cinsiyet özellikleri nedeniyle zulüm görenlerin korunması, güvenli iltica başvuruları sağlanmalı; interseks bireylere ilişkin veriler toplanıp analiz edilmeli.
Etiketler: insan hakları, nefret suçları, çalışma hayatı, eğitim, barınma, sağlık, siyaset, dünyadan, sağlık hakkı, özel haber, araştırma, inceleme, interseks
